Volgens diverse internetsites staan dieren hoog op de lijst van favoriete onderwerpen van kinderen die een spreekbeurt houden. Wie het over zijn of haar konijn of over de zeehond wil hebben, zal daar vooral met een mensenblik naar kijken. Dat standpunt houdt, al dan niet onbewust, in dat het dier ondergeschikt is aan de mens. Maar hoe zou een dier in een spreekbeurt vertellen over een ander dier? Bibi Dumon Tak probeert het uit in het pas verschenen Vandaag houd ik mijn spreekbeurt over de anaconda. De spreekbeurten in dit bijzonder aanstekelijke boek worden gehouden door dieren over andere dieren die soms onder de toehoorders aanwezig zijn. Na afloop worden er vragen gesteld, discussies gevoerd en standpunten betwist. Dat leidt tijdens de spreekbeurt van de wilde ezel over vleerhonden tot een unanieme conclusie over de mens. De wetenschappelijke naam van dit dier is Pteropus vampyrus (gevleugelde vampier), wat suggereert dat hij van bloed houdt. Klopt niet. Hij leeft van bananen. En de dieren verzuchten in koor: ‘Vampyrus is door mensen bedacht en wat weten die nu van dieren af? Minder dan niks. Dat weten we nu zo langzamerhand wel.’
Vandaag houd ik mijn spreekbeurt over de anaconda is geïllustreerd door Annemarie van Haeringen die heel wat illustraties over dieren op haar naam heeft staan. Ook in dit boek weet ze met eenvoudige vegen, lijnen en vlakken de dieren treffend neer te zetten op een manier die soms ontroering wekt. Bibi Dumon Tak weet ook hoe ze over dieren moet spreken. Ze won bijvoorbeeld al eens Gouden Griffels voor Het koeienboek, Bibi’s bijzondere beestenboek en Winterdieren.
Lastig uit te spreken
Ze laat in Mijn spreekbeurt over twintig dieren vertellen over andere dieren. De invalshoeken zijn al even grappig als de inhoud zelf. Het startpunt is bijvoorbeeld een gelijkenis in vorm van spreker en onderwerp, een natuurlijke vijandschap of een opvallende naamsovereenkomst. Zo wordt de anaconda besproken door de regenworm, de gans door de vos en het doodshoofdaapje door de doodshoofdvlinder. En er zijn associatieve keuzes zoals die van de brulaap voor een fictief dier, de eenhoorn, of die van de sneeuwpanter die het alleen maar over zichzelf kan hebben. Het leidt tot verrassende en vaak komische beschrijvingen en dito discussies en vragen. Tijdens de spreekbeurt van de halsbandparkiet komt de top 100 van zangvogels ter sprake. ‘Met die top 100 ben ik het maar een beetje eens,’ zegt de spreker: ‘wat ik echt niet begrijp is dat de oehoe en de koekoek er ook in staan. Die beesten zeggen alleen maar hun eigen naam. Hallo, zo kan ik ook winnen. Al is halsbandparkiet lastig uit te spreken.’
In veel spreekbeurten zitten nogal wat taalkundige grappen. De vroedmeesterpad sluit na zijn verhaal over de koala (dat heel uitleggerig en schematisch is opgezet) bijvoorbeeld af met de opmerking: ‘Ik vond het heel erg leuk om deze spreekbeurt te houden. Eigenlijk was het een soort les. En lesgeven vinden vroedmeesterpadden natuurlijk leuk.’ Eerder heeft hij al uitgelegd dat zowel koala’s als vroedmeesterpadden hun jongen met zich meedragen, maar dat dat bij de koala’s door de vrouwtjes gebeurt en bij zijn eigen soort door de mannetjes: ‘Daarom heten wij vroedméésterpadden en niet vroedjúffrouwpadden.’ En als de doodshoofdvlinder (een nachtdier) een vraag krijgt van de mus waarop hij niet direct een antwoord heeft, zegt hij: ‘Wat een goeie vraag, mus. Daar ga ik eens een dagje over slapen.’
Register
Lezers van Mijn spreekbeurt over steken niet alleen heel wat op over de dierenwereld maar krijgen ook allerlei wetenswaardigheden mee waar ze zelf niet gemakkelijk op zouden komen. Zo vermeldt de doodshoofdvlinder dat hij een rol speelt in The Silence of the Lambs en dat zijn onderwerp, het doodshoofdaapje, dat doet in de films van Pippi Langkous: ‘Het verschil is dat ik sindsdien veranderd ben in een dier waar mensen bang voor zijn en het doodshoofdaapje is veranderd in een knuffeldier. Hoe gek kan het lopen.’
En de regenworm vertelt het verhaal van Paul Rosalie (‘Zoek maar op’) die wel eens wilde weten hoe het was om door een anaconda te worden opgegeten. Hij wilde zich vervolgens uit de buik laten bevrijden. ‘De hele wereld leefde mee met de slang, want niemand wilde dat zo’n mooi dier open zou worden gesneden met een mes om die gek te redden.’ (De stunt werd een mislukking. Tja. Mensen, hè).
Bibi Dumon Tak laat daarnaast de dieren uitleggen hoe je een goede spreekbeurt indeelt (dat wordt natuurlijk door de vroedmeesterpad gedaan) en wat in de dierenwereld het verschil is tussen een ‘orde’ en een ‘familie’. Na afloop van de twintig spreekbeurten komen de aanwezigen tot de conclusie dat het handig zou zijn om alles wat gezegd is raadpleegbaar te maken door een register van dierennamen aan te leggen met verwijzingen naar de betreffende spreekbeurt. Vervolgens wordt uitgelegd hoe je dat doet.
Angst
Een opvallende rol is in het boek weggelegd voor het gilamonster, een soort hagedis. Hij krijgt aanvankelijk niet eens de kans om zijn spreekbeurt te houden. Het is een hoofdstuk dat sterk doet denken aan populistische afkeer van andere culturen in onze mensenmaatschappij. Al bij het uitspreken van zijn eerste zin, wordt hij weggehoond. Alle dieren zijn ervan overtuigd dat hij een gevaar vormt voor hun soort. Zijn adem zou al dodelijk zijn. Dat weten ze ‘van horen zeggen’. Maar als het gilamonster is afgedropen gaat het schuldgevoel opspelen bij de andere dieren. Steeds meer van hen gaan zich afvragen waarop hun oordeel eigenlijk gebaseerd was. Als de adem van het gilamonster werkelijk fataal zou zijn, hoe kan het dan dat niemand ziek geworden is? Hij krijgt dan ook een herkansing en wordt aldus verwelkomd:
‘Het spijt iedereen. We waren gewoon bang gemaakt.’
‘Ja, en we weten niet eens door wie. Ergens begon het, en daarna ging iedereen er in mee.’
‘Niet normaal, echt iedereen. Uit angst. Niet echt expres of zo.’
Waarna het gilamonster eindelijk kan vertellen over de blauwe draak (een giftige zeenaaktslak).
Vandaag houd ik mijn spreekbeurt over de anaconda is niet alleen leerzaam en humoristisch en schitterend geïllustreerd. Het is ook een wijs boek.
