‘”Kom je nooit meer naar beneden?” vraagt het meisje.
De jongen haalt zijn schouders op.
Nooit is lang.
Even lang als altijd.’
In het boek De jongen op het dak vertelt Aline Sax het verhaal van een jongen die op het dak van een flatgebouw zit zodat hij niet beneden hoeft te zijn. Wat beneden is, moet beneden blijven. Boven op het dak ziet niemand hem, niemand weet dat hij daar is. Boven op het dak ben je veilig voor gevoel. Boven op het dak hoef je niks.
Achtuurmensen
Vanaf het dak bekijkt de jongen de wereld en vooral de mensen beneden. De achtuurmensen gedragen zich anders dan de negen- en tienuurmensen. De achtuurmensen zijn chaotisch en hebben haast. Ze staan met de auto in de file en de kinderen moeten naar school. De negenuurmensen zijn snel en alleen. Ze lopen met een aktetas en hun koffiebeker. De tienuurmensen zijn trager en kiezen elke dag een andere richting. Soms doen ze boodschappen, soms fietsen ze, soms lopen ze. Ook observeert hij de man aan de overkant achter het raam, de vrouw in het park en het meisje op de fiets. Niemand ziet hem. Hij zit dag en nacht op het dak. Hij slaapt opgerold in een deken en zijn moeder stuurt eten naar boven in een mandje aan een touw.
Nieuwsgierig
Vanaf het begin zijn er veel vragen. Dat maakt nieuwsgierig en zorgt dat je graag verder leest. Waarom zit de jongen op het dak? Waarom wil hij niet beneden zijn? Hoe lang zit hij er al? Langzaam wordt er steeds meer duidelijk. De jongen zit op het dak omdat hij daar niet hoeft te voelen. Zijn zusje is gestorven en sindsdien is er veel verdriet, zingt zijn moeder niet meer en is zijn vader weg uit huis. ‘Het verdriet van de vader was te groot om met dat van de moeder van de jongen in de flat te passen.’ Veel vragen worden onbeantwoord gelaten, maar dat is zeker niet erg. Niemand in het boek heeft een naam, hoe oud is de jongen, waarom gaat hij niet naar school? Het verhaal is surrealistisch: je kunt niet op een dak wonen. Toch doet dit niet af aan het serieuze en invoelbare onderwerp. Het zorgt juist dat de nadruk ligt om het gevoel en de gedachten van de jongen.
Zijn zusje kon hij niet helpen
De treurige, melancholische sfeer ligt als een zware deken over het verhaal heen. De dood van het zusje heeft een groot gat vol pijn en verdriet achtergelaten. Het boek illustreert op een treffende en kwetsbare manier wat dit kan doen met een jonge jongen en een gezin. Hij wordt overweldigd door zijn gevoel, maar op het dak kan hij zich daarvoor afsluiten. Daar krijgt hij geen vragen en probeert hij de beelden die hij niet wil zien te verdringen. Hij is alleen, observeert anderen, maar niemand ziet hem. Op het dak is hij veilig en zo dicht mogelijk bij zijn zusje. Maar toch wil hij ook contact met beneden maken. Met het meisje op de fiets en de overbuurman achter het raam. Hij wil hen helpen, als het meisje van haar fiets valt en de overbuurman zijn geliefde kwijtraakt. Zijn zusje kon hij namelijk niet helpen.
Dunne, schetsende potloodlijnen completeren het verhaal
Het boek is uitvoerig geïllustreerd door Sassafras de Bruyn. Grote tekeningen, vaak paginavullend, dragen het verhaal. Ze tekent de mensen op het plein, de vogels, het meisje op de fiets en het mandje naar het dak. Het perspectief is altijd getekend vanaf het dak, precies zoals de jongen het ziet. De illustraties zijn overwegend grijs, wit en blauw, getekend in dunne, schetsende potloodlijnen, in een karakteristieke stijl. De afbeeldingen en de manier van tekenen zetten de sfeer van het boek neer. Ze nemen je mee in het verdriet, de observaties en de afstandelijkheid. Maar ook in de onduidelijkheid. De jongen zit regelmatig met zijn hoofd in de wolken en veel van de mensen hebben geen gezicht. Het boek heeft letterlijk veel ruimte. Met veel witruimte en regelmatig weinig of geen tekst op pagina’s. Het past allemaal bij elkaar.
Een prachtig boek maar niet gemakkelijk voor kinderen
De jongen op het dak beschrijft in prachtige zinnen en formuleringen hoeveel invloed verdriet en verlies op een kind kunnen hebben en hoe je daar als kind mee om kan gaan. Hoe overweldigend dit kan zijn. Hoe je je af kan sluiten en afstand kan nemen om niet te hoeven voelen. Hoewel veel kinderen deze emoties zullen meemaken en het boek daardoor herkenbaar kan zijn, lijkt het toch geen gemakkelijk boek voor kinderen. De zinnen zijn treffend en fabelachtig geformuleerd, maar filosofisch en met veel beeldspraak. Daarnaast zijn er veel vragen en onduidelijkheden vanaf het begin, waardoor kinderen hun interesse kunnen verliezen. Voor volwassen is er juist een spanningsboog door deze onwetendheid en zijn het vooral de prachtige bewoordingen van het gevoel van de jongen die het boek mooi maken.
