‘Spetterkamp’. Zo heet het zomerkamp, waarvoor de ouders van de twaalfjarige Noor haar hebben aangemeld, met de beste intenties uiteraard. Noor zelf is niets gevraagd. Aan goede bedoelingen is er geen gebrek in Rugzwemmen, de eerste jeugdroman van Marc ter Horst, een bekroonde auteur van informatieve kinderboeken over onder andere de opwarming van de aarde. Het is ook het thema in Rugzwemmen. Het andere thema – opkomen voor jezelf, zelf leren denken – weeft de auteur daar behendig mee samen.
Noor woont met Tanja en Bert, haar ouders, die ze bij hun voornaam moet noemen, en broer Bas die voor haar gewoon ‘broer’ heet, in een dorp aan de Waal. Tanja en Bart zijn prototype progressieve burgers, milieuactivisten die al hun tijd actievoerend en demonstrerend doorbrengen. Van hun kinderen verwachten ze hetzelfde. De zestienjarige Bas gaat er volop in mee, zij het met de weloverwogen nonchalance van een tienerjongen, maar voor Noor valt alles zwaar – zo zwaar dat ze er somber van is geworden. Het zomerkamp moet haar weer opbeuren. Met veel humor en inlevingsvermogen beschrijft Ter Horst de tweespalt waarin de gewetensvolle Noor terechtkomt: ze wil een ‘normaal’ leven en met vakantie gewoon naar Griekenland kunnen vliegen zoals haar beste vriendin Vera, maar ze wil niet zomaar haar ouders afvallen. En bovendien gelooft ze wel in de strijd voor het klimaat.
Een plastic tas
Zo ook op de zaterdag waarop het hele gezin van Noor afval gaat rapen aan de rivier. Een enkele plastic tas in het water maakt duidelijk hoe verantwoordelijk zij zich voelt: ‘Ik kon er bijna bij met mijn grijper. Als het niet lukte hem uit het water te vissen zou de tas over een paar dagen bij Rotterdam de zee op drijven. Er zouden zeehonden en dolfijnen in verstrikt kunnen raken. Of de tas zou verder drijven naar het midden van de Atlantische Oceaan. (…) Het zou jaren duren voor de tas in kleine stukjes was versnipperd en die kleine stukjes zouden nog jaren in de soep blijven draaien.’ Los van de context lijkt het citaat op een voorbeeldige uitleg over de plastic soep, maar als gedachten van een twaalfjarige maakt het Noors innerlijke paniek voelbaar. Haar eigen doen en laten hebben directe gevolgen. Voor haar is er geen uitvlucht, niet uit de milieuproblematiek, maar ook niet uit het onwrikbare dictaat waarmee haar ouders haar leven bestieren.
Daar begint het te schuren. Dankzij vriendin Vera leert Noor haar klimaatfanatisme te temperen, naar buiten toe in ieder geval. Vera en andere klasgenoten houden haar een spiegel voor: er is een andere jeugd mogelijk dan een waarin weekenden opgaan aan het afvalrapen of demonstreren. Het kamp wordt het breekpunt, als Noor erachter komt dat het speciaal bedoeld is voor jongeren die ‘hyper’ of ‘depri’ zijn. Zij wil niet in dat kader geplaatst worden en beraamt plannen voor een uitvlucht. Maar de vakantie komt dichterbij.
Eigen mening
Zo eenzaam als Noor op school is, zo vanzelfsprekend is de herkenning die ze heeft met Tim, de nieuwe jongen in de klas. Tim formuleert bedachtzaam en met een uitdagende nuance, waar Noor niet gelijk van terug heeft. De posities zijn helder: het aangeleerde activisme van Noor tegenover de ‘ik heb het gelezen’-kennis van Tim. Beiden zijn ze eenlingen, en zo voelen ze zich ook. Bij elke ontmoeting komen ze weer een centimeter dichter bij elkaar, ondanks hun puberale ongemak. Als Noor een radicaal besluit neemt en het Spetterkamp laat zitten, raakt hun relatie in een stroomversnelling. Dankzij Tim en zijn vader vindt Noor uiteindelijk een weg uit de benauwenis en kan ze haar ouders duidelijk maken dat ze recht heeft op haar eigen mening en leven.
Rugzwemmen raakt onderwerpen waarmee alle jongeren te maken hebben: opgroeien tot zelfstandigheid, verantwoordelijkheid nemen voor je daden en niet alleen voor jezelf zorgen maar ook voor anderen – thema’s die relevant zijn ook als je niet zulke hoogopgeleide, mondige ouders hebt zoals die van Noor en Tim. In het voorbijgaan maakt de roman je ook bewust van de bronnen waaruit kritisch denken geboren is, en van de valkuilen van elk fanatiek activisme. Zeer lezenswaard voor jong en oud.
