Eén van de aardigste boeken over moderne kunst is Dat kan mijn kleine zusje ook van Will Gompertz. Het probeert voor volwassenen uit te leggen waarom moderne kunst, ook al vind je die niet mooi of spreekt die je niet aan, toch betekenis kan hebben voor hoe we naar de wereld kijken. Bijna obligaat begint het met Marcel Duchamp die een doodgewoon urinoir tot kunst verhief door het los te exposeren en te signeren met ‘R. Mutt, 1917’
Intussen is ook een flinke boekenplank te vullen met kinderboeken over (moderne) kunst. Daaronder zijn prachtige uitgaven als De Gouden Lijst van Rindert Kromhout en Gerda Denhoven, Kunst met taart van Thé Tjong-Kingh, Kunst voor kinderen van Bridget Giles en Kunst? van Ted van Lieshout, waarvan de voorkant zelfs door de pispot van Duchamp wordt gesierd.
Aan die reeks kan nu Is dàt kunst? van Thijs Demeulemeester & Aart-Jan Venema worden toegevoegd. Ook dit boek noemt in de zesde regel van de korte inleiding het onontkoombare urinoir al en beschrijft dertig pagina’s verder nog eens wat dat object voor revolutie inluidde.
Is dàt nu kunst? is een heerlijke aanwinst voor die kunstboekenplank. Het beschrijft in heel korte stukjes van soms niet meer dan een regel of tien één werk van een bekende kunstenaar. Het accent ligt daarbij niet zozeer op een verdediging of verklaring van het object maar op het oproepen van vragen. Van auteur Demeulemeester hoef je niets mooi te vinden. Kunst wil niet eens altijd mooi zijn; ‘Het kan je ook laten nadenken over wat er misgaat in de wereld om ons heen’, lezen we bij een stukje over een gezonken vluchtelingenboot die de Zwitserse kunstenaar Christoph Büchel in 2019 liet plaatsen op de grote kunstmanifestatie de Biënnale van Venetië. Die opmerking gaat op voor veel andere voorbeelden in dit boek, want er zijn nogal wat kunstobjecten opgenomen die misstanden tot thema hebben: onze overmatige consumptie, onze omgang met de natuur, de vluchtelingenstromen enzovoort. Zonder dat de makers van Is dàt nu kunst? dat uitdrukkelijk poneren, lijkt het een hoofdpatroon in die moderne kunst om de toeschouwer kritisch naar de wereld te leren kijken. Er wordt in het boek daarnaast genoeg speelse kunst opgediend, maar ook dan gaat het er om de kijker ineens een heel ander perspectief voor te schotelen. Want ‘dat is nu juist typisch aan een kunstwerk: het heeft geen echt nut. En toch laat het ons nadenken’.
De dupe
Is dàt nu kunst? bespreekt op een originele manier liefst 123 kunstobjecten of performances van bijna evenzoveel kunstenaars (een enkeling als Marina Abramović komt twee maal voor). De teksten zijn kernachtig, kort en luchtig zonder moraliserende toon. Daaromheen en daartussen staan mooie illustraties van Aart-Jan Venema die vaak een knipoog geven naar het besproken werk, soms door een houding of gezichtsuitdrukking of door een ballontekstje. Zo staat bij de bespreking van een video van de Belg David Claerbout, waarin hij de tekenfilm Jungle Book van Disney namaakte door er alle ‘mensendingen’ uit te halen en de dieren hun jungle terug te geven, een tekening van een mokkende Mowgli die verzucht: ‘En wie is de dupe?’ Naast auteur en tekenaar mag hier ook hulde worden gebracht aan Armée de Verre die de vormgeving van het geheel verzorgde.
De lezers van Is dàt nu kunst? kunnen zich daarnaast vergapen aan de objecten en performances zelf door bij elk onderwerp een QR-code te scannen die een link bevat naar een internetpagina waarop ze te zien zijn en uitgebreider worden beschreven, meestal in het Engels. Die extra stap aan het boek heeft weer tot gevolg dat de lezer nieuwsgierig wordt naar méér en voor hij het weet het boek weglegt en doorsurft naar ander werk van de kunstenaar. Helaas krijg je daarbij, omdat de scans niet leiden naar speciaal voor dit boek gecreëerde vindplaatsen, tevens te maken met alle ongemakken van het internet als ongewenste pop-ups, vragen om in te loggen en een enkele keer advertenties.
Olifantendrollen
Maar het zou zonde zijn om je daardoor het plezier van nadere kennismaking met het echte werk te ontzeggen. Een heel enkele keer leiden de QR-codes naar sites die in te ruilen zijn voor betere. Het is bijvoorbeeld jammer dat de QR-code bij The Artist is present van Abramović je op een pagina brengt waar alleen foto’s staan van deze performance terwijl er genoeg filmpjes te vinden zijn die sprekender laten zien hoe het er aan toeging. Mogelijk is die keuze gemaakt omdat bij die filmpjes toelichtende teksten ontbreken. In de meeste gevallen gaat het wel goed, met als wellicht fraaiste voorbeeld Der Lauf der Dinge van Fischli & Weiss, een film van ruim een half uur die een aantal jaren geleden te zien was in Museum Voorlinden in Wassenaar. Die kan de lezer wel volledig bekijken.
De besproken werken zijn naar thema’s gerangschikt in elf hoofdstukken met titels als Dieren & planten (over de omgang van de mens met de natuur), Dat is vies! (met daarin bijvoorbeeld het schilderij The Holy Virgin Mary, dat de Brit Chris Ofili maakte met olifantendrollen), Smakelijk! (over eten) en Onzichtbare kunst (met de beroemde video van de Amerikaan Bill Viola van een man die wordt weggespoeld naast dezelfde man die langzaam verbrandt).
Er is echter geen enkele reden waarom je die hoofdstukindeling zou gaan volgen. Is dàt kunst? kan lukraak worden opengeslagen. Het is een heerlijk snuffelboek dat alsmaar nieuwsgieriger maakt. En wie dat wil kan ook zelf aan de slag met een test achterin het boek waarin je kunt aangeven wat je lievelingskleur is, wat je favoriete gerecht, je lievelingsdier of je ergste nachtmerrie. Die kun je vervolgens toetsen aan de pagina’s waarop die elementen een rol spelen.
Een boek om in je kunstboekenkast te hebben. En er steeds weer even uit te pakken. Kunst ‘heeft geen echt nut’; dit boek wel degelijk.
