Wat zou er in je opkomen als je je gedachten de vrije loop laat bij het zien van een gans? De V-formatie van hun trek. Verre landen. Het sprookje van de ganzenhoedster van Grimm – je zou het kunnen gaan (her)lezen of nog eens navertellen. Of je bekijkt weer eens de film over Nils Holgerssons wonderbaarlijke reis op de rug van de gans. En er is het ganzenbord – je kunt het uit de kast halen en tellen hoeveel ganzen erop staan. Of je haalt herinneringen op aan die keer dat je een gans op het water zag drijven met de kleintjes achter haar aan. Tenslotte zou je wat in je opkomt natuurlijk op kunnen schrijven: met een ganzenveer.
Het zijn allemaal mogelijkheden die zich voordoen wanneer je als volwassene met je kind gaat zitten met Mensendieren van Yoko Heiligers op schoot of als je als leraar in de klas wilt praten over de verhouding tussen mens en dier. Want de titel van het boek kan ook met twee spaties worden gelezen.
Mensendieren bevat nauwelijks tekst en is opgebouwd uit grote tekeningen, steeds over twee pagina’s breed. De vijfentwintig dieren die op die manier worden voorgesteld, in alfabetische volgorde van adelaar tot zeehond, staan allemaal in vier of vijf geledingen (verticale vlakken) afgebeeld. Daardoor roepen ze, naarmate je ze langer bekijkt, steeds meer associaties op over hoe wij ons tot hen verhouden. Hoe gebruikt de mens dieren? Welke rol speelden ze in onze verhalen en onze geschiedenis? Het is dan ook een ideaal boek om samen te fantaseren en te ontdekken.
Oogjes in het donker
De twee pagina’s die aan de gans zijn gewijd zijn verdeeld in vijf geledingen met als hoofdfiguur de vogel zelf. Zij loopt van links naar rechts door de tekening. In het linkervlak is de V-formatie te zien, daarnaast de ganzenhoedster, daar weer naast een fragment van het ganzenbord, vervolgens een inktpotje met een veer en uiterst rechts een groep kleine ganzen in het riet. De tekst bestaat slechts uit vijf woorden die corresponderen met de vijf vlakken in de afbeelding: vlucht, hoeder, spel, verhaal, gezin. Dat zijn de kapstokken waarmee de fantasie op gang kan worden gebracht, zoals in de aanhef hierboven.
Het zijn prachtige tekeningen in grove lijnen en veelkleurige vlakken, geïnspireerd op oude schoolplaten. Soms zijn er grappige scènes in verborgen, zoals de oogjes die in het donker oplichten op de pagina van de kat en op die van de schildpad in de snelheidswedstrijd met de haas. Elk dier nodigt door de tekening en de paar woorden uit tot een verhaal, een gesprek of een spel. Op de pagina over de rat bijvoorbeeld loopt de fluitist uit Hamelen voor een stoet uit, naast een kolom chemische flessen voor de testen op het dier, terwijl in de laatste kolom duidelijk is dat sommige mensen ratten houden als maatje. En op de pagina over het varken valt het vertederende tafereel te zien van zogende biggetjes, maar naast een stapel spaargeld en een gat in de schouder van het moedervarken waaruit karbonades zijn gesneden.
Dierenliefde
Opvallend: Mensendieren verscheen in 2021 al in Italië als UominiAnimali, werd bekroond en is nu pas in Nederland uitgekomen. Het is mede gemaakt voor gebruik in klassen. Yoko Heiligers (1983) trekt er zelf mee langs scholen en organiseert workshops. Op haar website is een lesbrief te vinden over het boek. Over de kat staan daar bijvoorbeeld de volgende vragen in: Wat heeft de kat met bijgeloof te maken? Ken je katten die zich hebben vermomd? Ken je katten die carrière hebben gemaakt en goddelijk zijn geworden? Wat gebeurt je als je een kat knuffelt – wie knuffelt wie?
In de lesbrief worden kinderen gestimuleerd om te vertellen over dieren die ze zelf ontmoet hebben, gedichten (’elfjes’) te maken, te tekenen enzovoort.
Tegelijk met dit boek is Kakkerlakje 60 verschenen (Kakkerlakjes zijn de kleine geïllustreerde boekjes van uitgeverij Loopvis die als postkaart in een envelop verstuurd kunnen worden). Dierenliefde heet dit deeltje. Er staan fragmenten in van tekeningen uit Mensendieren maar nu met een tekst van filosoof Coen Simon erbij. Het is eveneens te gebruiken als lesmateriaal omdat Simon er allerlei vragen in stelt over onze liefde voor dieren. Als je hond kon praten, wat zou je dan van hem willen weten? Denken is voor veel dieren levensgevaarlijk: ‘Eén gedachte en je prooi is er vandoor. Nog een gedachte en je bent zelf een prooi’. Er staan mooie filosofische gedachten in zoals deze: ‘Missen doe je alleen als je er even niet bent, niet als je er nooit, of nooit meer bent’, wat leidt tot de vraag: ‘Wat zou je liever hebben, nooit missen of altijd verlangen?.
Mensendieren is een uitdagend kijk- en speelboek dat kinderen bewust maakt van de complexe verhouding tussen mens en dier.
Het Kakkerlakboekje Dierenliefde is 16 pagina’s. De tekst is van Coen Simon en de tekeningen zijn van Yoko Heiligers. Het boekje kost € 7,99. Voor informatie, zie https://loopvis.nl/kakkerlakjes/.
Om Jong Literair Nederland draaiende te houden, zijn wij afhankelijk van vrijwillige bijdragen. U kunt ons steunen via deze link. Waarvoor onze hartelijke dank!
