De Marengozaak met als hoofdrolspeler Riduan T, moorden op een zorgboerderij in Alblasserdam, de dood van de Limburgse Gino, een schietpartij in McDonalds in Zwolle. Het zijn een paar van de meest geruchtmakende zaken in het nieuws van de laatste twee jaar. Ze hebben gemeen dat het allemaal strafzaken zijn. Toch maken strafzaken maar 20% uit van de ongeveer anderhalf miljoen geschillen die per jaar aan Nederlandse rechters worden voorgelegd. Ons beeld van de rechtspraak in ons land is daarom nogal gekleurd door wat de pers haalt: zaken die vooral met criminaliteit te maken hebben. Maar we vechten met zijn allen ook heel wat uit voor de civiele rechter en de bestuursrechter. Daarvan haalt minder het Journaal, al zijn er intussen wel aardig wat consumentenprogramma’s en ‘Rijdende rechter’-klonen te zien die het over conflicten tussen burgers hebben.
Dat maar 20% uit strafzaken bestaat valt te lezen in De zweetvoetenman van Annet Huizing en Margot Westermann. Het boek verscheen al in 2017, werd een jaar later onder andere genomineerd voor de Woutertje Pietserseprijs en won de Zilveren Griffel en de Prijs voor het Best Verzorgde Boek uit 2017. Momenteel ligt de achtste druk in de winkel.
Lichtvoetigheid
‘Het recht is overal en van iedereen’ is het motto van het boek. Recht is ook voortdurend in beweging. Elke herdruk vraagt daarom weer aanpassingen aan wetswijzigingen of nieuwe inzichten. Dat De zweetvoetenman meegroeit blijkt bijvoorbeeld uit de behandeling van het vuurwerkverbod. Daarin wordt de stand van zaken in 2020 (er kwam toen een landelijk verbod omdat de zorg in coronatijd overbelast was) nog net meegenomen. Nieuw waren afgelopen jaarwisseling verboden van afzonderlijke gemeenten – zonder veel succes overigens. Een andere actuele kwestie kon Huizing in 2021 nog niet meenemen, de toevoeging aan artikel 1 van onze Grondwet van handicap en seksuele gerichtheid (het gelijkheidsartikel), begin dit jaar.
De auteur voorziet trouwens zelf in de behoefte aan actualisering op haar website. Daar geeft ze updates van de besproken zaken, zoals het vuurwerkverbod en artikel 1 van de Grondwet. De site bevat verder nog nuttige links naar overheidsinformatiie.
De zweetvoetenman zou dan ook elk jaar best elk jaar ververst mogen worden voor een nieuwe lezersgroep. Want nu geldt nog steeds wat in 2017 opging: het is een bijzonder kinderboek over een ingewikkelde materie die met een opmerkelijke lichtvoetigheid wordt gepresenteerd. De zweetvoetenman staat vol spannende verhalen die tot in allerlei aspecten worden uitgeplozen. Dat gebeurt soms aan de hand van vragen van een denkbeeldige lezer, een soort personificatie van de publieke opinie die geneigd is tot snelle oordelen. Terecht werd het bij verschijning het Best Verzorgde Boek: de harde kaft, twee leeslinten, uitklapbare pagina’s voor de schema’s, vrolijk stemmende kleurrijke illustraties, duidelijke uitleg van begrippen in een tekstballonnen aan een draadje en – als dat nodig is – de letterlijke tekst van wetsartikelen in licht grijs in een soort cartouches onderaan de pagina.
Tenenkaas
De speelse vertelstijl van Huizing is af en toe ook humoristisch. In het titelverhaal over Teunis T, die in een langlopende rechtszaak belandde omdat hij onder de bezoekers van de Universiteitsbibliotheek in Delft een ondraaglijke stank verspreidde door altijd zijn schoenen uit te doen, noemt de vragenstellende lezer hem Teunis Tenenkaas en schrijft Huizing dat het verhaal nog lang nawalmde en dat Teunis wel kaas had gegeten van het Nederlandse recht.
De zweetvoetenman bespreekt tal van zaken, enkele heel oude gevallen, maar de meeste uit de laatste twintig jaar. Daaronder zijn beroemde gevallen die veel volwassenen en jongeren zich nog zullen herinneren: de zanger Typhoon die werd aangehouden omdat hij donker gekleurd was en in een Mitsubishi Outlander reed, de ten onrechte wegens moord op patiënten veroordeelde Lucia de B, het proces Wilders, de kwesties rond het ‘zeilmeisje’ Laura, de procedures van Urgenda tegen de staat enzovoort.
Medeplegen
Als illustratief voorbeeld voor hoe Huizing haar gevallen aanpakt wat meer over een berucht ongeluk in januari 2010 in Nijmegen. Twee gewapende jongens die uit waren op een roofoverval reden op hun vlucht voor de politie met hun scooter een man dood die groen licht had. De zaak was vooral gecompliceerd omdat de twee scooterrijders beiden bleven verklaren dat ze niet de bestuurder waren toen de man werd aangereden. Eén van hen loog dus, maar wie dat was kon nooit worden vastgesteld. Huizing beschrijft de vraagpunten zeer duidelijk en gebruikt de casus om onderwerpen uit te leggen als ‘medeplegen’, ‘getuige’, ‘strafverzwaring’, ‘straf als vergelding’ en ‘zwijgrecht’. Veel later in het boek komt ze er nog eens op terug als ze ‘herstelrecht’ bespreekt en het heeft over de pogingen van de broer van het Nijmeegse slachtoffer om met de daders in gesprek te komen. Hij vond het van belang omdat ze zo het effect van hun daad zouden leren beseffen. Dat werkt beter dan straf, vond hij.
Een boek als De zweetvoetenman vertelt niet alleen hoe ons recht in elkaar zit en hoe het in de praktijk werkt, maar houdt ons ook een spiegel voor over onze meningsvorming. We moeten niet alleen kritisch blijven op onze eigen oordelen, maar ook op die van anderen. Dat laatste illustreert Huizing aan de hand van een niet eens zo schokkende zaak uit 2020 waarin Sietze Jan V. een agent een mierenneuker had genoemd. Rechter en, in beroep, het Hof veroordeelden hem, maar legden hem geen straf op. Sietze ging door tot de Hoge Raad en die besliste dat het Hof de zaak over moest doen omdat de uitspraak niet voldoende onderbouwd was. Verschillende media juichten met de kop: ‘Agent voor mierenneuker uitmaken mag’. Kamerleden vroegen zelfs de minister om opheldering. Wat iedereen vergat was dat de Hoge Raad alleen had gezegd dat de zaak over moest. Niet dat je een agent voor mierenneuker mag uitmaken. Grappend voegt Huizing er in een tekstballon nog aan toe dat mierenneuker voor een lid van de Hoge Raad juist een compliment kan zijn. De rechter dient immers als een pietje-precies naar vonnissen te kijken.
