Als ik me de kinderboeken uit mijn jeugd voor de geest haal, ben ik altijd verbaasd dat ik me nog zoveel herinner van de sfeer, de personages, de illustraties. Hoe zielig of grappig het verhaal was. Terwijl ik van de honderden boeken die ik in de vijftig jaar daarna las slechts een handvol scherp voor ogen heb. Die eerste voorlees- en prentenboeken, en daarna de kinderboeken die ik zelf kon lezen, hebben me een levenslange liefde voor lezen gegeven. Ze prikkelden mijn verbeelding en maakten me bewust van andermans levens. Zieke en zielige kinderen, zwart en wit, arm en eenzaam, slechteriken en helden. Kinderen in andere culturen. En ik weet zeker dat de jeugdboeken die daarna kwamen mij ook mede hebben gevormd. Mijn eigen wereld werd er meteen stukken groter door.
Pad van nostalgie
Wij hadden thuis een hele stapel Gouden boekjes. De hondenmatroos, Pietepaf, het circushondje, Wim is weg, De gele taxi, Bij Kiki thuis, om er een paar te noemen. Het waren kleine prentenboeken met originele verhaaltjes en tot de verbeelding sprekende illustraties.
Vervolgens hebben de verhalen, kinderversjes en gedichten van Annie M.G. Schmidt mij en mijn generatie beïnvloed en dat doen ze vandaag de dag nog steeds. Zelf kunnen lezen was vrijheid, de wereld ging open en denderde mijn leven binnen. Ik las alles wat los en vast zat, mede dankzij mijn oudere broers. Naast Donald Duck, Asterix en Obelix, ook Suske en Wiske, Kuifje. En avonturenromans: De scheepsjongens van Bontekoe, Arendsoog en Biggles.
Uit Amerika kwam de serie van Het kleine huis op de prairie. Boeken van Laura Ingalls-Wilder. Dat was smullen, een soort Harry Potter-hype avant-la-lettre, al lagen we toen nog niet voor de deur van de boekhandel. Later verscheen de serie op televisie bij de EO en vond ik het ineens een stuk minder leuk, zo braaf en zoetgevooisd.
Weer iets ouder las ik Roeland Westwoud van Diet Kramer; en van An Rutgers van der Loeff: Gideons reizen en De kinderkaravaan, avonturen die zich afspeelden in andere werelddelen. Als kind kwam je zo op speelse en spannende wijze in contact met diverse culturen.
Braaf en moralistisch
In die boeken deed geen vader de afwas, of de boodschappen. Uiteraard zorgde moeder voor het eten en de kinderen. De jongens speelden met auto’s en klommen in bomen, de meisjes waren poppenmoeders.
Racisme kwam in de taal der jeugdboeken niet voor. Al bracht De hut van oom Tom (1852) slavernij en racisme al onder de aandacht. Ook referentie naar seksualiteit was uit den boze. Natuurlijk gaan pubers daarnaar op zoek. In onze boekenkast stond De liefde van Bob en Daphne van Han B. Aalberse. Het betrof drie boeken rond twee pubers, de oudere Bob (18) en de veel jongere Daphne (12), ze kwamen uit verschillende milieus en ontdekten hun seksualiteit. Als gretige puber las ik deel één met rode oortjes, het was behoorlijk pornografisch. In 1959 werd deel drie zelfs uit de handel genomen en ging de auteur enige dagen achter de tralies.
Annie M.G. Schmidt doorbrak het normatieve denken dankzij haar luchtige onderwerpen die met veel humor werden gebracht. De Zweedse Astrid Lindgren was daarin natuurlijk weergaloos. Haar De gebroeders Leeuwenhart kon indertijd echt niet voor kinderen, omdat het over de dood gaat, het hiernamaals, paradijs en hel beleefd door twee kinderen. Lindgren schreef de eerste manuscripten van Pippi Langkous al in 1945. Pippi was het voorbeeld van een niet-stereotype protagonist. Haar moeder woonde in de hemel, haar vader was piraat. Het kind was stinkend rijk en woonde alleen in Villa Kakelbont met een aap en een paard.
Vroeger slikte je wat je werd voorgeschoteld. Tegenwoordig wordt er veel meer ter discussie gesteld wat een vooruitgang is in het acceptatieproces. Op school, via de tv en internet krijgen kinderen veel mee van maatschappelijke thema’s en ze ontwikkelen meningen. Maar ook de invloed van lezen valt niet te onderschatten. Het kind kan zich afsluiten en een eigen wereld creëren. Kinder- en jeugdboeken zijn bij uitstek geschikt om niet normatief denken bij te brengen: zonder stereotypen en vooroordelen en wel met afwijkingen van de norm. Kinderen worden zo beter voorbereid om later zelf eigen keuzes te maken.
Maar het allerbelangrijkste is dat kinderen plezier in lezen krijgen en dat de rest van hun leven houden.
