Jonge Oogst Speciaal – Zaai-goed voor het onderwijs

In de eerste maand van het nieuwe schooljaar, van 15 tot 24 september 2023, vindt de Boekenweek van Jongeren plaats voor jongeren van 15 tot en met 18 jaar. Een vakjury van volwassenen heeft tien nominaties bepaald waarvan vijf in de categorie Oorspronkelijk Nederlandstalig en vijf in de categorie Vertaald. Een jongerenjury van zes jongeren bepaalt de winnaars van beide categorieën.

Het o-woord van ontlezing waart rond en wil ons doen geloven dat tienerjongeren niet of slechts pulp lezen. Ondertussen blijkt in de praktijk dat er een levendige leescultuur is ontstaan onder jongeren vanaf vijftien jaar. Uitgever Lemniscaat muntte in 2005 naar Amerikaans voorbeeld de term ‘Young Adult’ voor door hen uitgegeven boeken voor lezers vanaf die leeftijd. De rest is geschiedenis. Sinds vijf jaar schijnt de grote berg boeken die jaarlijks onder de YA-vlag uitkomt de hardst groeiende boekencategorie te zijn.

De leerling moet klimmen
De jeugd leest dus dat de stukken er vanaf vliegen. Dat is mede mogelijk gemaakt door een gigantisch gegroeid aanbod voor lezers in juist die leeftijd. Moesten deze mid-tieners lang een enorme sprong maken van Arendsoog naar De Avonden en De Aanslag en van Billy Bradley naar Het behouden huis en Brandende liefde, nu is er binnen het nieuwe, zeer gevarieerde Young Adult-genre een grote variëteit aan tussentitels op de trap naar de grotemensenliteratuur. Het zijn vaak zogenoemde ‘inclusieve’ boeken geschreven door mannen én door vrouwen, door zwart én wit, meestal lhbti+ -verantwoord. Onder de vlag van Young Adult kunnen fantasy- en vampierboeken verschijnen als ook dystopisch werk en voelgoedboeken met romantiek. Leeftijdsgenoten zijn de hoofdpersonen, het opgroeien met meer of minder metaforisch vormgegeven moeilijkheden speelt vaak een rol en, belangrijk, de boeken zijn toegankelijk geschreven en hebben een hoopvol, positief slot. Allemaal treetjes die lezers laten klimmen. De leraar hoeft niet te dalen maar slechts de touwladder als springkussen op waarde te schatten.

De nominaties
Middelbare scholieren uit de havo- en atheneumbovenbouw kunnen de oorspronkelijk Nederlandstalige nominaties van de Boekenweek van Jongeren lezen voor hun leeslijst voor Nederlands. De zaaikalender hieronder kan het wat voor wie wanneer geschikt is wellicht richting geven.

In de categorie Oorspronkelijk Nederlandstalig Werk zijn genomineerd:

In het vervloekte hart van Rima Orie
Weerlicht, het debuut van Jante Wortel
De geur van een moeder van Lucia van den Brink
De droomfabriek van Gerwin van der Werf
Niet geschikt voor publicatie, het debuut van Gabrielle la Rose

Onder deze nieuwste nominaties van de Boekenweek van Jongeren is één 15+ -titel opgenomen namelijk In het vervloekte hart van Rima Orie. In een magische wereld van een horrorachtige fantasieomgeving spelen oermonsters, wraakgeesten en bloedkinderen een rol. Uiteindelijk is er in dit boek, waarin fysieke kracht en een strakke hiërarchie bepalend lijken, ook een hoopvolle laag. Die laag laat zien dat overeenkomsten belangrijker zijn dan verschillen en dat je met doorzettingsvermogen veel kunt bereiken.De overige vier genomineerde boeken zijn niet uitgebracht als ‘Young Adults’.

Pittig
Weerlicht, het debuut van Jante Wortel, en De geur van een moeder van Lucia van den Brink beschrijven wel beide opgroeien en conflicten met volwassenen vanuit een jonge hoofdpersoon.
In Weerlicht is de vijftienjarige Lea dwangmatig, wat zich onder ander uit in eetproblematiek. Dit wordt beschreven vanuit haar enigszins onbetrouwbare of soms raadselachtige perspectief. Met een ernstig zieke moeder, een broer die wegloopt en kwijtraakt en een eigenwijze en eigenzinnige vader heeft ze haar gezin niet mee. Weerlicht is ‘de dreiging van naderend onheil dat zichzelf in stilte aankondigt. Onheil dat er in feite al is’. Het boek heeft wat de problematiek van Lea betreft een open eind. Iedereen hoopt dat er weer licht aan het eind van de tunnel zal zijn.

Ook voor Lentl uit De geur van een moeder is de strijd aan het eind van het boek nog niet gestreden. Als zij acht jaar jong is vertrekt haar moeder en pleegt ze zelfmoord. Lentl groeit vanaf dan onveilig op bij haar ongeïnteresseerde en onbetrouwbare vader. Het boek beschrijft haar getraumatiseerde jeugd en het juk daarvan voor de rest van haar leven als jong-volwassene. Lentl verlangt als kind naar iemand die haar helpt, maar is niet in staat die hulp te vragen. Ze zal uiteindelijk haar eigen redder moeten zijn. Dit wordt mooi verbeeld als zij op latere leeftijd een imaginair meisje gaat helpen. Beide boeken zijn loodzwaar qua thematiek en hoewel er enige hoop is, is er geen afgerond maar een open eind. Ook de schrijfstijl is niet erg makkelijk of toegankelijk voor beginnende lezers.

Vlot
De droomfabriek van Gerwin van der Werf leest wel vlot, al is het alleen al door de humor en herkenbaarheid. Het is de school die de droomfabriek is: de plek waar je kunt werken aan het waarmaken van je dromen. In praktijk is het er voor een beginnende docent een jungle en voor vmbo-leerlingen saai en oninteressant. Hoofdpersoon Josie is zo’n beginnende docent die in haar ijver om het goed te doen vele grenzen overschrijdt. Of jonge lezers zich met haar en haar overlevingsstrijd op school kunnen identificeren is de vraag, want dat een docent een mens is met een leven is al iets wat ver van ze af staat. Ook de leerlingen uit dit boek zullen voor de potentiële jongvolwassen lezer geen feest van herkenning bieden. Wangedrag op school, drank, drugs en ergere problemen spelen een rol en antagoniste leerling Carmen manipuleert juf Josie, die op haar beurt haar boekje ver te buiten gaat.

Heftig
Verpletterend is de nominatie Niet geschikt voor publicatie, het debuut van Gabrielle la Rose. We volgen de jonge jongen Tyrelle uit Amsterdam-Oost in afwisselende ‘toen’- en ‘nu’-hoofdstukken. Daardoor wordt steeds duidelijker hoe het komt dat ‘Tye’ geworden is wie hij is geworden: een meedogenloze, nietsontziende, keiharde straatjongen en crimineel. Zijn gedrag is schokkend maar door de blikken in zijn verminkte verleden weet je als lezer dat hij deugt en voel je mededogen en sympathie. Tyrelle en zijn in alle opzichten grensoverschrijdende gedrag gaat je onder de huid zitten en dwingt tot reflectie. Het boek bevat veel kenmerken van een Young Adultroman, bijvoorbeeld het jongerenperspectief en de opgroeistrijd. Inhoudelijk herkenbaar zal het voor scholieren hopelijk niet zijn, maar ze zullen zeker meegesleept worden in het verhaal door de voortdurende spanning en de enorme vaart. Die vaart wordt gecreëerd door de gebeurtenissen en ook door de schrijfstijl met veel dialogen en levendige straattaal van de personages. Wat ook zo fijn is: ondanks alle ellende is er een positief slot. Niet geschikt voor publicatie is een boek om in één adem uit te lezen, ware het niet dat je het zo nu en dan weg moet leggen om bij te komen.

Boekenweek van Jongeren in de klas
Van leerlingen of docenten wordt nu of in september geen actieve bijdrage bij de jurering gevraagd of verwacht. Aan het begin van het nieuwe schooljaar kan de Boekenweek van Jongeren wellicht wat aandacht krijgen in de genoemde bovenbouwklassen. En met de zomervakantie voor de boeg is er met de nominaties in elk geval voor alle 15- tot 18-jarige scholieren en hun leraren wat wils.

In het vervloekte hart en Niet geschikt voor publicatie zijn als e-book beschikbaar in de openbare bibliotheek.

Kijk voor meer informatie op Boekenweek van Jongeren en Hebban.