Het boek dat niemand wilde lezen van Richard Ayoade thematiseert het fenomeen ‘boek.’ Waarom blijven sommige boeken ongelezen en op welke criteria beoordelen we boeken eigenlijk? De auteur speelt met de vertelperspectieven. Eerst is het boek zelf aan het woord. Dit boek komt met teksten als: ‘Als niemand ons kan lezen, wat zijn we dan? Als niemand jou ziet, ben je dan eigenlijk een persoon? Hoe kun je dan weten of je echt bent?’ Het boek voegt er aan toe: ‘Wij boeken hebben het nodig om gezien te worden. We hebben het nodig om vastgehouden te worden. We hebben het nodig om gehoord te worden.’
Het is een variant op de aloude filosofische vraag of een boom die omvalt zonder toeschouwers geluid maakt. Niemand heeft dat omvallen immers gehoord. Bestaat het boek alleen bij de gratie van de lezers of kan het ongemerkt bestaan, zonder enige aandacht van wie dan ook? Staat een boek wel op de plank als het voor iedereen ongezien blijft?
Dergelijke filosofische kwesties komen meer aan bod. Over een boek wordt geschreven dat het een bezorgvoertuig is: ‘een overvolle vrachtwagen die vlak bij je hoofd parkeert beladen met taal en verhaal en ideeën.’ Dat is een mooi beeld van de impact die ideeën op de geest kunnen hebben, hoe verrijkend het lezen van een boek kan zijn.
Naast het perspectief van het boek wordt ook het perspectief van de lezer gevolgd. Deze lezer is zelf een personage en wordt aangeduid als een jij of je: ‘Je hebt het gevoel dat je op een vergeten plek bent. Of (en misschien is dit nog wat juister) een plek die je alleen maar kunt bereiken als je een verkeerde afslag neemt.’
Het gebruik van de je-vorm is experimenteel in proza voor volwassenen (denk aan Jay McIerney’s Bright lights, big city) en dat geldt voor proza voor kinderen misschien in nog sterkere mate. Er bestaan verschillende varianten van het je-perspectief. Het kan volgens schrijfdocente Alice LaPlante gaan om een algemene ‘je’, die vervangen kan worden door ‘men’ of eigenlijk een soort ik-perspectief is (bijvoorbeeld ‘je vindt jezelf echt niet aardig als je zo doet’). Het kan ook om het actief aanspreken van de lezer gaan (jij, lezer, ben je je wel bewust van….’)
In Het boek dat niemand wilde lezen gaat het om nog een ander jij-perspectief waarin de lezer in de schoenen van een personage wordt geplaatst. Als dit goed gebeurt, kan het voor betrokkenheid zorgen. Dat is in de tekst van Ayoade het geval, maar het blijft natuurlijk iets van een gimmick. Het is hoe dan ook knap dat de schrijver filosofische en taalkundige kwesties op een voor jonge lezers toegankelijke wijze weet te thematiseren.
De illustraties van Tor Freeman zijn prima, ze doen een beetje aan het werk van de Nederlandse tekenaar Jeroen de Leijer denken. Zo ontstaat een totaalproduct dat duidelijk maakt wat je allemaal kunt met taal en dat avontuur ook in het experiment kan zitten.
De tekst is bovenal een aanstekelijke aansporing aan de jonge lezer om zelf te gaan schrijven, wat leidt tot de slotzinnen:
‘En als je inderdaad een boek gaat schrijven met een bedoeling, laat dan je bedoeling zijn dat het een leuk boek wordt. Wat is hier anders de bedoeling van?’
Auteur Ayoade (1977) is in het Verenigd Koninkrijk bekend als acteur, televisiepresentator en komiek en zijn komische talent komt naar voren in de tekst. Illustratrice Freeman maakt zelf kinderboeken over dieren en tekent ook strips. In de samenwerking komt beider vrolijke absurdisme goed tot zijn recht.
