In achttien hoofdstukken en een slotwoord vertelt tiener Lanya over haar levens: geboren in Irak, gevlucht naar en getogen in Nederland, getrouwd in Irak en gedesillusioneerd terug naar Nederland. Het jeugdboek De levens van Lanya is geschreven door Mirjam Oldenhave. Carolien Wesselink heeft vijf toepasselijke, realistische en paginagrote potloodillustraties verzorgd. Het boek verhaalt niet alleen over de voortdurende fysieke verplaatsingen van nieuwe Nederlander Lanya, maar ook over haar mentale ‘reizen’, waarbij loyaliteit met haar ouders en vragen over haar identiteit een grote rol spelen.
Lanya en haar ouders zijn naar Nederland gevlucht uit Koerdisch Irak toen zij vijf jaar was. Lanya is in het begin van het boek veertien jaar jong en woont sinds enkele maanden weer bij haar ouders. De asielprocedure heeft zeven jaar geduurd en al die tijd heeft Lanya in een pleeggezin gewoond, waar ze een fijne tijd heeft gehad. In de ogen van haar ouders, misschien met name in die van haar vader, is ze in die tijd veel te veel verwesterd. Hij wil nu een huwelijk met een Irakees voor haar regelen. En alsof dat niet erg genoeg is, blijkt hij ook niet eerlijk tegen Lanya te zijn. Zij wil best mee naar Irak om een eventuele huwelijkskandidaat te leren kennen, als ze maar de garantie krijgt dat ze na een vakantie weer terug naar Nederland kan. Ze wil ‘thuis’ in ieder geval eerst haar school afmaken. Vader zegt dat dat goed komt, Lanya ziet dat hij liegt.
Gevlucht voor uithuwelijking
Zo komt een meisje van veertien voor een onmogelijke keuze te staan: trouwen of onderduiken: loyaal zijn aan haar ouders en Koerdische cultuur of eigen keuzes maken. Met de hulp van haar pleegmoeder Ella en betrokken mensen van school vlucht ze weg van thuis en kiest ze voor de onderduik. Dit brengt haar op adressen door heel Nederland, van Assen via Tilburg tot Alkmaar en Friesland. Ze past zich razendsnel aan aan de oppervlakkige maar veilige mores in de opvanghuizen: leert snel contact maken, mooi weer spelen en onverschillig en stoer leven. Haar enorme twijfels en gevoelens worden wel genoemd en beschreven maar kort en oppervlakkig – misschien illustratief voor hoe haar leven op dat moment aan haar voorbij trekt.
Terug naar af
Jeugdzorg speelt een belangrijke rol bij Lanya’s vlucht en onderduik. Helaas voelt zij soms weinig steun en empathie vanuit de medewerkers. Die afstand is ook merkbaar in de opvanghuizen waar de meiden meer vrijheid krijgen dan misschien goed voor hen is. Medewerkers van jeugdzorg zorgen er tijdens de onderduikperiode wel voor dat Lanya’s ouders -op afstand- op de hoogte blijven en zeggenschap houden. Lanya vindt dit schokkend en naar. Vanuit haar tienerperspectief zijn de jeugdzorgmedewerkers ‘slappe hap’. Ze ziet later wel in dat een langetermijnleven in vrijheid zoals zij dat wil niet kan zonder betrokkenheid en acceptatie van haar ouders, maar ze houdt het gevoel dat de begeleiders haar niet de ‘stabiliteit en veiligheid’ geven die ze beloofd hadden. Na een jaar vol omzwervingen heeft ze in haar beleving en tot haar frustratie geen andere keus dan te buigen voor haar vader. Ze gaat terug naar haar ouders.
Getrouwd in Irak
Eenmaal in het net van haar ouders blijkt Lanya’s verzet gebroken. Ze gelooft haar moeder als die zegt dat ze voor vijf weken naar Irak op vakantie gaan maar terug zullen komen – wat voorspelbaar anders uitpakt. Bij het welkomstfeest met de familie op de eerste dag in Irak dient huwelijkskandidaat Mamo zich aan en een paar dagen later heeft een imam het huwelijksvonnis voltrokken. ‘Ik was zestien jaar, eigenlijk wilde ik volgend jaar een eindexamenfeest houden en daarna op kamers gaan en verder studeren. Maar in plaats daarvan was ik getrouwd.’
Lanya trekt in bij haar Mamo en leidt vanaf dat moment een leven van hard werken en zorgen: poetsen, koken en de demente oma verzorgen. Ze heeft in eerste instantie geboft met Mamo en gaat van hem houden. Ze is zelfs ‘niet ongelukkig.’ Een ‘echte’ bruiloft volgt, met een hilarische eerste huwelijksnacht. Lanya heeft namelijk dankzij een betrokken huisarts in Nederland voorzorgsmaatregelen getroffen om maagdenbloed te kunnen leveren na de ‘eerste keer’ tijdens die nacht. Ondanks enkele complicaties lukt dat, waarbij het de vraag blijkt wie wie voor de gek houdt.
Traumatisch vertrek
Na de geboorte van twee kinderen snel achter elkaar komt overal de klad in. Mamo blijkt meer geïnteresseerd in een legale verhuizing naar Nederland dan in haar. Met Lanya gaat het op een gegeven moment zo slecht, dat haar moeder haar smeekt uit Irak te vertrekken. Dat is de opmaat naar een traumatisch afscheid van haar jongste kind en een onbedoelde definitieve scheiding van Mamo en haar dan driejarig zoontje.
Het boek vertelt een waargebeurd verhaal dat doet duizelen. Er trekken vele levens van Lanya voorbij als ook vele vragen over cultuurbotsingen en bijbehorende dilemma’s. Dit alles wordt beschreven in een moordend tempo waarin veel gebeurt en weinig ruimte is voor diepgang of reflectie. De hoofdpersoon gaat eenmaal terug in Nederland in therapie, blijkt uit het slotwoord. De tienerlezer zal tempo en traumatische gebeurtenissen zeker waarderen, deze volwassen lezer blijft omvergeblazen zitten.
