In de maand juli waren dagelijks bosbranden in het nieuws, vooral in Griekenland. Door de Co2-uitstoot leveren die een bijdrage aan de verandering van het klimaat en kunnen, zoals op de beelden was te zien, dieren en mensen er direct slachtoffer van zijn Maar hoe zit het met de bomen? Wat betekenen branden voor de fauna?
In het onlangs verschenen Bomen vertellen Katie Scott en Tony Kirkham over bomen uit alle windstreken. Af en toe hebben ze het daarbij over branden. Over boreale bossen, zoals in de taiga’s, lezen we dat naaldbomen in die gebieden na zo’n vuurzee vaak afsterven, maar dat loofbomen vanuit hun stam of wortels, die niet door de brand beschadigd zijn, juist weer uitlopen nog voor naaldbomen terug kunnen komen. De sequoia’s, die in gematigde gebieden groeien, kunnen zelfs profiteren van branden: ze maken grond vrij waar zaad kan ontkiemen omdat de aarde bloot komt waarin de mineralen zitten die de zaailingen nodig hebben om te groeien. Bij één soort eucalyptus komen door brand veel zaden vrij. En in regenwouden worden door de mens grote oppervlaktes bos verbrand om plaats te maken voor plantages en winning van grondstoffen. Omdat dat zo vaak gebeurt kunnen bomen geen natuurlijke weerstand meer ontwikkelen en gaan bomen en zaailingen dood.
Kijkgenot
Het is allemaal informatie die zijdelings voorbij komt in het – vooral om zijn tekeningen – prachtige Bossen. Het is een groot formaat boek waardoor de illustraties van bomen alle ruimte krijgen qua hoogte en breedte. Vooral die precies gedetailleerde en kleurrijke tekeningen maken het boek tot een waar kijkgenot. Ze doen wat betreft formaat en fijnlijnigheid een beetje denken aan het plaatwerk van Maria Sybilla Merian in bijvoorbeeld haar prachtige boek over Surinaamse insecten (in 1982 verschenen bij de Walburg Pers), al waren haar tekeningen veel gedetailleerder en vooral drukker. Dat is niet vreemd want blijkens het colofon liet illustrator Katie Scott zich inspireren door traditionele afbeeldingen in oude botanische en medische boeken.
De teksten zijn van Tony Kirkham die meer dan veertig jaar verbonden is geweest aan de befaamde Koninklijke botanische tuinen van (Kew Gardens) ten zuidwesten van Londen.
Nederlandse lezers kunnen Katie Scott al kennen van uitgaven als Het dierenboek (2014), Het plantenboek (2016), Het boek van de evolutie (2018) en Het zwammenboek (2022), stuk voor stuk boeken om heerlijk in te dwalen. Met Tony Kirkham konden we in Nederland spelenderwijs al van alles over bomen leren via zijn Bomenmemospel en zijn Bomenkwartet.
Honkbalknuppel
Bomen heeft een bijzonder overzichtelijke indeling met bijna steeds op de linkerpagina een tekst en op de rechterpagina de daarbij behorende afbeeldingen. Die teksten sluiten steeds af met legenda bij die platen, bestaande uit de wetenschappelijke benamingen van de boom, maten, verschijningsvormen en betekenis van de betreffende boom voor zijn omgeving of voor de mens. Na een inleiding over onder andere de doorsnede van een stam en communicatie tussen bomen, volgen zes hoofdstukken, steeds één per bioom (vegetatiezone): gematigde gebieden met naaldbossen, gematigde gebieden met loofbossen, mediterrane bossen, het tropisch regenwoud, het tropisch droog woud en tuinen.
De teksten zijn populair-wetenschappelijk. Ze blijven bij feiten in eenvoudige taal. Vaktermen als mycorrhiza, fotosynthese, carotenoïden enzovoort worden kernachtig en helder uitgelegd. Af en toe zijn aardige weetjes opgenomen zoals dat cederhout vaak wordt gebruikt voor potloden en dat je dat nog kunt ruiken aan het slijpsel; of dat honkbalknuppels worden gemaakt van het hout van de witte bitternoot omdat dat de sterkste en taaiste soort is. Grappig is ook om te lezen hoe bijvoorbeeld de gummiboom en het pokhout aan hun naam komen.
Zo wordt Bomen een boek dat aan nuchtere feiten voldoende heeft om te boeien, zonder dat er op een geromantiseerde manier een spannend verhaal van gemaakt wordt.
Bomen is een van oorsprong Engels boek, maar de Nederlandse bewerker heeft er goed aan gedaan om op de laatste pagina een rubriek ‘Meer weten?’ toe te voegen voor Nederlandse en Belgische lezers. Daarin zijn verwijzingen opgenomen naar onder meer de Bomenbieb.nl, de Bomenstichting en het Bomenmuseum Gimborn.
Jonge lezers, die geïnteresseerd zijn in bomen hebben aan dit boek een prima gids. En bij wie er per ongeluk in bladert wordt die interesse ongetwijfeld gewekt.
