Een aantal jaren geleden kwam op de Nederlandse TV wel eens een commercial voorbij voor een chocolademerk waarin een paar vrouwen overlegden over de vakantiebestemming die ze zouden moeten kiezen. Er werden wat Europese landen geopperd tot één van de vrouwen plotseling zei: ‘Afrika!’, uitmondend in een enthousiast ‘Jaaa!’ van de anderen. Opvallend in die spot was dat landen in Europa en Afrika blijkbaar als dezelfde soort grootheden werden opgesomd. Dat zegt veel over onze kennis – of beter: het gebrek eraan – van het op één na grootste continent ter wereld. Schrijfster Kim Chakanetsa en illustrator Mayowa Alabi hebben een boek gemaakt dat de enorme veelzijdigheid van dit werelddeel voor kinderen uitlegt in Afrika. Encyclopedie van een wonderbaarlijk continent. De twee weten waar ze het over hebben omdat ze in Afrika geboren zijn, maar ook omdat ze de lacunes in de Europese kennis hebben ervaren. Journaliste en producent Kim Chanetska komt uit Zimbabwe, werkte voor CNN en presenteert nu voor BBC World een radioprogramma waarin vrouwen uit verschillende landen hun ervaringen delen. Mayowa Alabi begon zijn creatieve carrière als grafisch ontwerper en fotograaf in Nigeria en werkt nu eveneens bij de BBC.
Al meteen doorbreken de twee de eurocentrische kijk op de wereld door als uitgangspunt de kaart te gebruiken van de Afrikaanse Unie (de opvolger van de Organisatie van Afrikaanse Eenheid, de OAE). Ze noemen hun boek een encyclopedie. En dat is het ook: een naslagwerk in korte tekstjes, verdeeld over vijf hoofdstukken per regio. De vijf regio’s zijn Noord-, Oost-, Centraal, West- en Zuidelijk Afrika. De vijf hoofdstukken zijn steeds een Tijdlijn, Wilde dieren en landschappen, Veranderaars en Supersterren, Kiekjes (over wetenswaardigheden) en Mensen en Culturen. Het boek sluit af met aparte hoofdstukken over wat Afrika aan de ontwikkelingen in de hele wereld heeft bijgedragen, de Geschiedenis van de emigratie uit het continent, Afrikaanse beroemdheden, Wijze Woorden, zoals ‘Bid voor een goede oogst, maar blijf schoffelen’ uit Tanzania, en een toelichting op de vlaggen van Afrikaanse landen.
Groene muur
Het groot formaat boek gebruikt als achtergrond op de pagina’s afwisselend de kleuren zwart, blauw, groen en roze in donkere varianten, met af en toe goudkleur en zwarte geometrische figuren die we kennen uit Afrikaanse kunstvormen, maar toch is Afrika een kleurrijk boek. Door zijn encyclopedische opzet is het geen doorlopend verhaal, maar wie het op een willekeurige plek openslaat stuit voortdurend op verrassende gegevens in soepel leesbare tekstjes. De onderwerpen zijn breed: muziekstijlen, literatuur, tradities, politiek, technologie, mode, milieu-activisme enzovoort. Veel lezers zullen nieuwe kennis opdoen. Wist u dat Rwanda een van de meest gendergelijke landen ter wereld is? Of dat er gebouwd wordt aan een 8.000 kilometer lange ‘muur’ van bomen die dwars door het continent heen zal lopen van de Atlantische Oceaan in het westen tot de Indische Oceaan in het oosten? Of dat Mali in de 13deeeuw al een grondwet had die de nadruk legde op mensenrechten, vrede, onderwijs en de afschaffing van de slavernij? Maar ook in techniek laat Afrika ontwikkelingen zien waarvan de doorsnee Europeaan geen vermoeden heeft.
Het boek bespreekt ook de zwarte kanten in de geschiedenis, zoals de Biafra-oorlog. En het doet meteen verdriet als je je bij de tekst over de beroemde katoenboom in het centrum van Freetown (Sierra Leone), een eeuwenoud symbool van de vrijheid, realiseert dat die boom in mei het NOS-Journaal haalde omdat hij in een storm is omgewaaid.
Trommelaars
Om een indruk te geven van de schrijftrant van Chakanetsa tot slot deze passage over de Koninklijke drummers van Burundi: Ze worden beschouwd ‘als een van de beste percussiegroepen ter wereld. De groep werd in de 16 eeuw opgericht om te spelen bij verschillende Koninklijke gelegenheden, zoals de geboorte, inhuldiging en dood van koningen. Tegenwoordig spelen de drummers tijdens nationale evenementen, festivals en concerten. Hoe je trommels moet bespelen is een traditie die in Burundi wordt doorgegeven van vader op zoon. De trommels worden gemaakt van een lokale boom: de D’umuvugangoma. Dat betekent “de boom die trommels laat spreken”. De drummers zijn verantwoordelijk voor het planten van zaden voor nieuwe bomen, zodat de traditie kan blijven bestaan’. Dan ga je toch meteen even op YouTube kijken!
Afrika. Encyclopedie van een wonderbaarlijk continent is aan te bevelen voor kinderen van alle leeftijden. Maar ook voor de dames in de chocoladecommercial.
