Archeologie, een legpuzzel zonder voorbeeld

Het is niet alle wetenschappers gegeven hun vakgebied te beschrijven op een manier die niet verstoord wordt door vakjargon. Dat is al helemaal lastig als het lezerspubliek uit kinderen bestaat. Toch zijn er op Jong Literair Nederland al verschillende voorbeelden van langsgekomen. In dat rijtje past ook archeologe Linda Dielemans. Ze heeft al zeven boeken op haar naam staan. Ze zijn allemaal min of meer een mengsel van fictie en non-fictie en zijn veelal gebaseerd op de prehistorie en archeologie. Die publicaties zijn allemaal met een korte toelichting terug te vinden op haar eigen informatieve site. ‘Schrijven vind ik eigenlijk het leukste wat er is’, staat er. Toen ze als vierjarige voor een blindedarmoperatie in het ziekenhuis lag, verbaasde ze de arts door voor te lezen uit Virgilius van Tuil van Paul Biegel. Het kostte haar geen moeite omdat ze het boek uit haar hoofd kende omdat het zo vaak aan haar was voorgelezen.
De anekdote hoeft niet eens helemaal waar te zijn om aan te tonen hoe Dielemans met kinderboeken is opgegroeid.

Haar boek Brons dateert al uit 2019 en is één van de twee die ook in het Duits werden vertaald. Het vertelt – in een mengsel van non-fictie en fantasie – het boeiende verhaal over de vroegste bronzen voorwerpen: hoe ze ontstonden, waarvoor ze gebruikt werden en hoe de archeologie aan haar kennis daarover komt. Ze schreef het op grond van onderzoeksresultaten van David Fontijn van de Universiteit Leiden.

Rotsgravures
Brons heeft een duidelijke structuur. Er zijn zeven hoofdstukken die een chronologische wandeling door de vroegste bronstijd maken; ze zijn steeds uitgevoerd in een katern met een andere kleur als grondtoon. Binnen die hoofdstukken zelf is er ook weer een repeterende indeling. Eerst de grote lijn van het verhaal met de aanleiding om er over uit te weiden, dan de beschrijving van een voorwerp en de betekenis ervan in zijn tijd, gevolgd door een fantasieverhaal met dat voorwerp als verteller. In elk hoofdstuk ook nog een bronskleurige pagina met daarop historische en technische informatie.

De illustraties van Sanne te Loo sluiten daar mooi op aan met sprookjesachtig aandoende tekeningen bij de fictieve gedeelten en functionele schetsen bij de beschrijvingen. Zeer toepasselijk wordt elk hoofdstuk ook nog eens voorafgegaan door een tekening van rotsgravures die ontdekt zijn in het Zweedse Tanum. Het boek sluit af met een woordenlijst met duidelijke omschrijvingen van begrippen die in het boek zijn gebruikt en met een wereldkaart waarop de vindplaatsen van de besproken voorwerpen zijn ingetekend en de plaatsen waar tin en koper – de bestanddelen van brons – werden gedolven.

Persoonlijkheid
Wie archeologie altijd verre van zich hield (‘Wat valt er nou voor boeiends te vertellen over die oude spullen?’) is een star iemand als hij of zij die scepsis na lezing van Brons niet laat varen. Dielemans gebruikt heldere en speelse zinnen om het spannend te houden: archeologie ‘is een beetje als een grote puzzel waarvan je het voorbeeld kwijt bent’. Ze weet daarnaast de lezer in haar verhaal te trekken door hem of haar aan te spreken vanuit hedendaagse ervaringen. Als ze vertelt over de persoonlijke band die een eigenaar van een sieraad, bijl of zwaard met zijn object kon hebben, begint ze met: ‘Praat jij wel eens tegen je computer, vooral als hij niet doet wat je wilt? Of tegen je favoriete knuffel van vroeger, als je verdrietig bent of iets geweldigs hebt meegemaakt? Het is helemaal niet gek om een ding te zien als meer dan alleen maar dat. Om het een karakter te geven, een persoonlijkheid’.

Boeiend is ook de uitleg over de specifieke vindplaatsen van bronzen voorwerpen. Die worden vooral aangetroffen in rivieren of moerassen. Die vindplaatsen zeggen op hun beurt weer veel over de waarde en betekenis die de voorwerpen voor de eigenaar en zijn kring hadden. Op verschillende plekken die nauwelijks contact met elkaar hadden werden dezelfde rituelen gebruikt. Zo vreemd is dat niet, legt Dielemans weer mooi uit: in onze tijd worden sommige mensen verdrietig in de herfst ‘maar het bijzondere is: die mensen hebben niet met z’n allen afgesproken dat ze daardoor verdrietig worden. Ze kennen elkaar niet. Het gebeurt gewoon, overal ter wereld, door omstandigheden’. Zo konden ook in de bronstijd gelijke gevoelens en gedragingen ontstaan.

In de fictieve verhalen die in het boek zijn opgenomen toont Dielemans zich een verteller die gevoelige snaren weet te raken. Dat gebeurt het meest treffend in het verhaal van Roek die met zijn bijl op pad gaat om wraak te nemen op een man die zijn ouders van vee en graan heeft beroofd. Het verhaal krijgt een ontroerende wending die ver uitgaat boven een simpele vertelling over wat je allemaal met een bijl kunt doen. Knap!