Het kan heel verkeerd uitpakken: een boek met een truc. Je loopt het risico dat de nadruk meer op de truc dan op het verhaal komt te liggen. De truc die Karst-Janneke Rogaar gebruikt in De alchemist op de richel bestaat uit twee zelfopgelegde beperkingen. Ze wil zo veel mogelijk woorden met een ch-klank gebruiken in de tekst en slechts bruin, wit, blauw en oranje in de illustraties. En dat pakt goed uit!
Brecht, oligarch, alchemist
De alchemist op de richel is een ontzettend speels en grappig verhaal. Brecht is sinds enkele uren niet alleen de monarch van haar land, ze is ook nog eens intens verliefd op de oligarch. Een onvindbare oligarch, want sinds Brecht hem afwees heeft hij zich teruggetrokken. Nu zij zich heeft bedacht en hem tracht te vinden komt ze terecht bij de alchemist. Kan hij haar verder helpen? En is Brecht in staat en-passant de verdeeldheid in haar land op te lossen?
Rijk, speels en vol detail
De tekst waarin dit gelaagde verhaal is geschreven voelt ondanks de complexiteit van de beperking vrijwel nergens gedwongen, het verhaal is niet geforceerd. De illustraties profiteren mee: rijk, speels en vol detail. Rogaar, die ook de vormgeving voor haar rekening nam, krijgt het voor elkaar om de tekst zelf telkens uit twee kleuren uit haar gekozen spectrum te laten bestaan, zonder dat dit botst met de achtergrond. Hooguit bij de afwerking van het verhaal kan bij de lezer de vraag opkomen: maar hoe zit het dan met dit en hoe liep het af met dat? Of dat een probleem is, is nog maar de vraag, een snufje ‘open einde’ hier en daar kan best.
Dyslexie en de zelfopgelegde beperking
Rogaar werkt sinds 2000 als illustrator en stapt steeds vaker ook als auteur naar voren. Schrijven is voor haar geen vanzelfsprekendheid, want ze heeft dyslexie. Maar ook een dyslect kan een virtuoze verhalenverteller zijn en die kwaliteit is in Rogaar uitstekend ontwikkeld. Dyslexie is meteen ook de onderliggende reden voor haar keuze voor de beperking die ze zichzelf oplegt. De ‘ch’ blijft een lastige letter: ch en g fouten zijn zo gemaakt. Hoe vaker een lezer een woord op de juiste manier gespeld ziet, hoe groter de kans dat het uiteindelijk als woordbeeld blijft hangen.
Eerder creëerde Rogaar ook al boeken met zelfopgelegde beperkingen. In 2020 schreef ze voor groep 4/5 het grappige Keizer Ei, met ragfijne illustraties in rood en zwart, vol ei-woorden, zonder een enkel ij-woord. In 2021 ontving ze voor Keizer Ei maar liefst twee Vlag en Wimpels: een van de penselen jury en een van de griffel jury. In 2020 volgde Au, voor groep 5/6 en iedereen die geïnteresseerd is. Want ook de au en de ou zorgen vaak voor verwarring en dat beperkt zich niet tot de mensen met dyslexie. Alle kinderen die beginnen met lezen en schrijven kunnen aan die verwarring ten prooi vallen.
De alchemist op de richel is door de langere tekst, de structuur en de toch wat lastigere ‘ch’ woorden het meest geschikt voor groep 7/8. Met wat hulp kunnen jongere kinderen het uiteraard ook prima lezen.
Lesmateriaal
In de les kan vooral het idee achter dit boek op talloze manieren worden gebruikt. Laat leerlingen zelf een verhaal maken met een beperking: zo veel mogelijk woorden met een g, bijvoorbeeld. Of knip verschillende woorden uit een tijdschrift en laat de leerlingen zoveel mogelijk uitgeknipte woorden in een zin stoppen. Het boek in haar pure vorm is al voldoende om leerlingen die nog wat moeite hebben met de ch en de g te ondersteunen.
Een boek om te laten slingeren
Het boek op keukentafel laten slingeren zodat visite en huisgenoten van jong tot oud het kunnen lezen is een garantie voor succes. De jongste bezoekers (8 jaar) hebben misschien een zetje nodig: de ingewikkelde woorden in de titel kunnen het idee geven dat het geen boek voor hen is. Dat probleem verdwijnt als je samen begint te lezen. Het boek leidt tot verbazing over de vele ch-woorden: ‘Dat er zoveel bestaan!’ En: ‘Hoe krijgt ze het voor elkaar?’ Het kan ook leiden tot gevoelens van trots: het gaat niet om gebruikelijke woorden maar het lukt goed om de betekenissen uit de tekst te halen, mede dankzij de illustraties. Lastige woorden lezen en ze begrijpen is goed voor het zelfvertrouwen. En dan was er nog het aanstekelijke effect: probeer maar eens aan de neiging te ontkomen om zelf ook zoveel mogelijk ch-woorden te gebruiken.
